Władysław Zamoyski

Urodził się 18 listopada 1853 roku w Paryżu jako syn Jadwigi z Działyńskich i generała Władysława Zamoyskiego. Rodzice od początku wychowywali go w przekonaniu o konieczności służenia Ojczyźnie. W wieku 7 lat młody hrabia zaczął uczęszczać na kursy nauk elementarnych. Matka dodatkowo uczyła go historii Polski, literatury i geografii, wspólnie pobierali lekcje języka greckiego. Dużo czasu spędzał Władysław na grach edukacyjnych i sportowych.

W 1863 roku rozpoczął naukę w paryskim Lycée Imperial Charlemagne. W latach 1874, 1876–1878 podejmował czterokrotne próby dostania się do École Polytechnique, niestety, nieudane. Jednocześnie, w 1875 roku rozpoczął służbę wojskową w Viencennes pod Paryżem.

W kwietniu 1879 roku, przygnębiony niepowodzeniami naukowymi, przyjął propozycję wyjazdu do Australii jako członek Komisji Francuskiej na Wystawę Powszechną w Sydney.

Nie była to pierwsza jego podróż. Już jako trzyletni chłopiec w lipcu 1856 roku udał się Władysław wraz z matką i bratem Witoldem do Turcji, do ojca, który prowadził tam działalność dyplomatyczną. Mieszkając we Francji wielokrotnie przyjeżdżał do Wielkopolski, do Kórnika i Poznania. W 1874 roku z myślą o służbie wojskowej wyjechał do Anglii, zwiedzał obiekty wojskowe, składał wizyty wojskowym, znajomym ojca.

Wyprawa do Australii była najdłuższą podróżą Władysława Zamoyskiego. Trwała od 15 maja 1879 roku do sierpnia 1881 roku. Hrabia zwiedził prawie wszystkie większe miasta od Melbourne do Brisbane, kopalnie i osady górnicze, był w buszu, spotykał się z polskimi emigrantami i zesłańcami, podróżnikami i uczonymi. Poznał m.in. Mikołaja Mikłucho-Makłaja, badacza Australii i Oceanii. Odbył rejs na Tasmanię i Nową Kaledonię. Następnie, w drodze do Stanów Zjednoczonych, odwiedził Nową Zelandię, Wyspy Tonga, Samoa i Hawaje. W Stanach przebywał w San Francisco, Chicago i Nowym Jorku, spotykając się z Polonią. Podczas podróży po Antypodach zgromadził kolekcję etnograficzną, okazy flory i fauny oraz próbki mineralogiczne, a także zbiór fotografii liczący ponad 200 sztuk.

Znane są jego zasługi dla polskich Tatr. W 1889 roku kupił na licytacji dobra Zakopane, ocalając je od rabunkowej gospodarki leśnej i przejścia w obce, nie polskie ręce. Przyczynił się do budowy linii kolejowej Chabówka – Zakopane, wspomagał też finansowo budowę drogi do Morskiego Oka. Zaangażował się bardzo w spór o Morskie Oko i dzięki jego staraniom trwający blisko 20 lat proces o pozostawienie Morskiego Oka w granicach autonomicznej Galicji został w 1908 roku rozstrzygnięty na korzyść Polaków.

Władysław Zamoyski zakończył pełne trudu i zaangażowania w sprawę polską życie 3 października 1924 roku. Majątek w postaci Fundacji „Zakłady Kórnickie”, przy poparciu swej siostry, Marii, pozostawił narodowi.

Oprac. Anna Szczepaniak